هورمون
"من بر می‌انگیزم" معنای کلمه یونانی هورمون است. هورمون ماده‌ی شیمیایی است که توسط غدد درون‌ریز ساخته می‌شود و به جریان خون می‌ریزد. سیستم غدد درون‌ریز شامل غددهای مختلفی است؛ ترشحات این غدد به جریان خون می‌ریزند. هورمون‌های ترشح شده توسط غدد درون‌ریز نقش پیام‌رسان شیمیایی را در بدن ایفا می‌کنند و به این واسطه بسیاری از توانایی‌های بدن ممکن می‌شوند، از جمله رشد استخوان‌ها، ضربان قلب، تاثیر بر توانایی بدن برای تبدیل کاری مصرفی به انرژی و ...
به طور کلی هورمون‌ها از اسیدهای آمینه، پروتئین‌ها، اسیدهای چرب ساخته شده‌اند و می‌توانند به عنوان استروئیدها طبقه‌بندی شوند. همه هورمون‌های بدن انسان، به جز هورمون‌های جنسی و هورمون‌های قشر آدرنال، پروتئینی یا مشتقات پروتئین هستند.
انواع هورمون‌ها
در بدن انسان چندین نوع مختلف از هورمون‌ها وجود دارد. اگر در چند غده‌ی درون‌ریز مشکل ایجاد شود ، ممکن است هورمون‌ها دچار عدم تعادل شوند. برخی از مهم‌ترین هورمون‌های موجود در بدن عبارتند از:
- تستوسترون: هورمونی است که در بیضه‌ها تولید می شود. این هورمون مسئول رشد مناسب ویژگی‌های جنسی مردان است، و میل و تحریک جنسی را کنترل می‌کند.
- استروژن: معروف‌ترین هورمون جنسی در زنان است و چرخه قاعدگی را در زنان تنظیم می‌کند.
- پروژسترون: وظیفه آماده‌سازی غشای داخلی رحم برای بارداری را بر عهده دارد.
- کورتیزول: توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود و واکنش بدن در برابر استرس را کنترل می‌کند.
- ملاتونین: این هورمون توسط غده پینه‌آل در مغز ساخته می‌شود و چرخه خواب را کنترل می‌کند.
- سروتونین: در مغز، دستگاه گوارش و پلاکت‌ها تولید می‌شود و چرخه‌خواب، اشتها و خلق و خو را کنترل می‌کند.
- لپتین: همان هورمون چاقی است. اشتها را کنترل می‌کند و در هنگام گرسنگی سیگنال‌هایی را به مراکز عصبی ارسال می‌کند.
- هورمون رشد: توسط غده‌ی هیپوفیز ترشح می‌شود و تولید مثل سلول‌ها و رشد بعدی آنها را کنترل می‌نماید.
- گرلین: گرلین یا همان هورمون گرسنگی توسط معده تولید و ترشح می‌شود. این هورمون در کنترل اشتها نقش دارد.
- انسولین: در سلول‌های پانکراس تولید می‌شود و به جذب قند توسط سلول‌ها و استفاده از انرژی آن کمک می‌کند.
- استریول: هورمون استروژنی و جنسی زنانه است و باعث رشد رحم می‌شود و بدن زن را برای زایمان آماده می‌کند.
- اریتروپویتین: به تولید تعداد بیش‌تری از گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند.
- کلسی تونین: هورمون پروتئینی است که در سلول‌های C غده تیروئید وجود دارد و از پوکی استخوان پیشگیری می‌کند.
- آنژیوتانسین: این هورمون با انقباض عروق میزان فشارخون را تنظیم می‌کند.
- آدرنالین: هنگام احساسات شدید و هیجان این هورمون توسط بدن ترشح می‌شود و باعث بالا رفتن سطح انرژی می‌شود.
- استرادیول: مهم‌ترین هورمون در سیستم تولید مثل زنان می‌باشد.
- استرون: از هورمون‌های جنسی زنان می‌باشد و از تخمدان‌ها و بافت چربی ترشح می‌شود.
- کولسیستو کینین: در دستگاه گوارش تولید و آزاد می‌شود و در هضم غذا کاربرد دارد.
- اکسی توسین: توسط هیپوتالاموس تولید و از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. در زایمان و شیردهی و رفتارهای اجتماعی نقش دارد.
- پپتید YY: بعد از خوردن غذا، هورمون پپتید YY (PYY) توسط روده باریک تولید شده و در جریان خون شما آزاد می شود.
- پاراتیروئید: توسط غدد پاراتیروئید ترشح می‌شود و باعث افزایش کلسیم خون می‌شود.
انواع غدد
غدد درون‌ریز در سراسر بدن وجود دارند. این غدد شامل موارد زیر می‌باشند:
- آدرنال: این غده مسئول تولید برخی هورمون‌های استروئيدی مانند آلدوسترون و کورتیزول است و استرس و تحریک جنسی را کنترل می‌کند.
- بیضه: غده‌ی جنسی مردان است و در ساخت و تولید اسپرم و ترشح هورمون‌های درون‌ریز به ویژه تستوسترون نقش دارد.
- تیروئید: این غده شکل پروانه‌ای دارد و درست جلوی گردن و زیر برجستگی غضروف قرار دارد. این غده ضربان قلب و سوخت کالری را در بدن کنترل می‌کند.
- تیموس: این غده جزو سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شود و آن را کنترل می‌کند.
- پینه‌آل: این غده به چشم سوم معروف است و از سلول‌های پینه‌آل و بینابینی تشکیل شده است. این غده هورمون ملاتونین و ماده شیمیایی سروتونین را ترشح می‌کند و ریتم خواب را تنظیم می‌کند.
- هیپوفیز: یکی از پیچیده‌ترین غدد در بدن به شمار می‌رود، هورمون رشد را تولید می‌کند و رشد بدن را کنترل می‌کند.
- تخمدان‌ها: دو غده‌ی تخم مرغی شکل هستند که در دو طرف رحم قرار دارند و هورمون‌های جسنی زنان را کنترل می‌کنند.
- لوز‌المعده: غده‌ای پهن و دراز است و هورمون انسولین را تولید می‌کند. وظیفه این غده تنظیم سطح قندخون است.
- پاراتیروئيد: این غده هورمون پاراتورمون را ترشح کرده و میزان یون کلسیم را در خون کنترل می‌کند.
- هیپوتالاموس: این غده در مغز قرار دارد و مانند بصل‌النخاع در تنظیم تنفس نقش دارد. همچنین عطش، گرسنگی، خواب، میل جنسی، خلق و خوی، دمای بدن و ترشح هورمون‌های دیگر را کنترل می‌کند.
چه چیزی موجب عدم تعادل هورمونی می‌شود؟
تغییرات هورمونی در فرایندهای کلیدی بدن بسیار حیاتی هستند و بر سلامت عمومی و جسمی افراد تاثیر می‌گذارند. دلایل احتمالی زیادی برای عدم تعادل هورمونی وجود دارد.
دلایل عمده عدم تعادل هورمونی عبارتند از:
امروزه شایع‌ترین بیماری غدد درون‌ریز دیابت می‌باشد. دیابت به دنبال عدم توانایی بدن در استفاده صحیح از هورمون انسولین ایجاد می‌شود. عدم تعادل انسولین باعث اختلال در استروژن، تیروئيد، پروژسترون، تستوسترون و کورتیزول می‌شود.
نارسایی آدرنال:
بیماری است که در آن غدد آدرنال مقادیر کافی از هورمون‌های استروئیدی و در درجه اول کورتیزول را نمی‌تواند تولید کند. از علائم نارسایی آدرنال می‌توان به کاهش وزن، بی‌اشتهایی، درد عضلانی،درد شکمی، تهوع و استفراغ و... اشاره کرد.
تومور هیپوفیز:
تومور هیپوفیز یکی از اختلالات هیپوفیز است که بر ترشح این هورمون‌ها تاثیر منفی گذاشته و نهایتا در عملکرد بدن اختلال ایجاد می‌کند. از علائم تومور هیپوفیز نیز می‌توان به بالا یا پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئید، نوسانات خلقی، تغییر در بینایی، کاهش خواب، دیابت، ناباروری، اختلالات جنسی و ... اشاره کرد.
پرکاری تیروئید:
تیروئيد هورمونی را آزاد می‌کند که به تنظیم فعالیت قلب، مغز و عضلات کمک می‌کند. در صورتی که غده تیروئيد هورمون تیروئید زیادی تولید کند پرکاری تیروئید رخ می دهد. پرکاری تیروئيد می‌تواند باعث اضطراب، عصبی بودن غیر معمول، بی‌قراری و تحریک پذیری شود.
کم‌کاری تیروئید:
زمانی که غده تیروئید هورمون تیروئید کمی تولید کند کم کاری تیروئید اتفاق می‌افتد. کم کاری تیروئید اگر درمان نشود می‌تواند مشکلات زیادی برای سلامتی مانند چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری‌های قلبی ایجاد کند. از علائم کم‌کاری تیروئيد می‌توان به خستگی، افزایش وزن، پف کردن صورت، افسردگی، نازک شدن موها و ... اشاره کرد.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال:
نوعی اختلال ژنتیکی است که با از دست دادن یک آنزیم فوق کلیوی اتفاق می‌افتد. هورمون‌های کنترل کننده متابولیسم، سیستم ایمنی و فشارخون توسط این غده تولید می‌شوند.
هورمون درمانی:
به استفاده از هورمون‌ها یا داروهای مهار کننده‌ی هورمون‌ها در درمان‌های پزشکی، هورمون درمانی گفته می‌شود. هورمون درمانی باعث خستگی، مشکلات گوارشی، تهوع و استفراغ، مشکلات باروری و... می‌شود.
روش طبیعی حفظ تعادل هورمون‌های بدن چیست؟
- کنترل استرس
- خواب شبانه کافی
- مکملهای غذایی حاوی ب‌کمپلکس
- انجام دادن فعالیت‌های ورزشی منظم و روزانه
- اسیدهای چرب حیاتی مانند ماهی، روغن زیتون و امگا۳
- منابع گیاهی غنی از استروژن مانند دانه سویا، نخود و عدس
- مصرف غذاهای سرشار از فیبر مانند سبزیجات، حبوبات، میوه‌ها و غلات سبوس‌دار
هورمون‌های جنسی
مهم‌ترین تولید کننده‌های هورمون جنسی، غده‌های جنسی (تخمدان و بیضه) هستند. همچنین این هورمون‌ها می‌توانند در بافت‌های دیگری مانند غدد فوق کلیوی، کبد و ...ترشح شوند. هورمون‌های جنسی، ویژگی‌های جنسی زنانه مانند پستان، رشد استخوان‌ها، تنظیم چرخه قاعدگی، دستگاه تولید مثل و عضلات را تشکیل می‌دهند. دو هورمون اصلی زنانه استروژن و پروژسترون نام دارند و تستوسترون نیز هورمون مردانه می‌باشد.
سطح هورمون‌های جنسی در طول زندگی افراد در نوسان است. عواملی همچون سن، عادت ماهیانه، حاملگی، یائسگی، استرس و انواع دارو‌ها می‌توانند در سطح هورمون‌های جنسی زنانه تاثیرگذار باشند. همچنین عدم تعادل این هورمون‌ها می‌تواند باعث تغییر در میل جنسی و مشکلات سلامتی مانند ناباروری، ریزش مو و پوکی استخوان شود.
هورمون‌های جنسی مردانه، آندروژن نامیده می‌شوند. آندروژن اصلی تستوسترون است که توسط بیضه‌ها تولید می‌شود. این هورمون مسئول موارد زیر می‌باشدد:
- رشد و توزیع موهای بدن
- افزایش میل جنسی مردانه
- افزایش رشد اسکلتی و عضلانی
- بزرگ شدن حنجره همراه با تغییر صدا
- رشد و توسعه ساختارهای تناسلی مردانه
گزینه‌های درمانی برای درمان عدم تعادل هورمونی
- داروهای ضد آندروژن
- استروژن واژن برای درمان خشکی یا درد واژن
- هورمون درمانی تیروئید در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید
- استفاده از روش‌های پیشگیری بارداری برای تنظیم چرخه قاعدگی
- استروژن درمانی در زنانی که علائم ناراحت کننده یائسگی مانند گر گرفتگی دارند.
- برای تسکین علائم تستوسترون کم در مردان تستوسترون درمانی و مصرف مکملهای تستوسترون
منابع:
