سلول
سلول (یاخته) واحد ساختمانی پایه‌ی همه موجودات زنده و کوچک‌ترین و اصلی‌ترین واحد حیات است. تمام موجودات زنده از جمله پر سلولی و تک سلولی، از یاخته تشکیل شده‌اند. همه عملکرد‌های مختلف بدن توسط سلول‌ها انجام می‌گیرد. سلول‌ها برای انجام وظایف خود به موادی نیاز دارند که آنها را از غذای مصرف شده توسط جانداران بدست می‌آورند.
اجزای سلول
سلول‌ها دارای سه بخش اصلی هسته، سیتوپلاسم و غشا می‌باشند.
هسته : هسته جزئی از سلول و مرکز فرماندهی آن است که دستورهایی را برای تقسیم، رشد، بلوغ و مرگ سلول ارسال می‌کند. هسته یاخته، مرکز ذخیره اطلاعات ژنتیکی به صورت DNA و RNA است. هسته توسط یک اغشا احاطه شده است که به آن پوشش هسته می‌گویند و از DNA مراقبت می‌کند.
سیتوپلاسم : سیتوپلاسم مایعی است که تمام فضای داخل سلول را پر می‌کند و شامل اندامک‌های مختلفی است. نام مایع سیتوپلاسم، هیالوپلاسم یا سیتوزول است و سیjوپلاسم شامل رشته‌های پروتئین‌ها، یون‌ها، فیلامت‌ها و ساختارهای ماکرومولکولی است. بسیاری از واکنش‌های شیمیایی در سیتوپلاسم انجام می‌شود.
غشای سلول : غشای سلولی یا غشای پلاسمایی لایه خارجی است که اطراف سلول را فرا می‌گیرد. در سلول‌های جانوری تنها غشا وجود دارد و فقط سلول را از محیط بیرون جدا می‌کند، اما در سلول‌های گیاهان، مخمرها و باکتری‌ها یک دیواره سلولی نیز در اطراف غشای سلولی وجود دارد. مواد از درون غشا عبور می کنند و غشا از دو لایه لیپیدی تشکیل شده است.
سلول‌ها بخش‌های مختلفی دارند. بخش‌های مهم سلول انسان شامل موارد زیر است :
هسته، غشا، سیتوپلاسم، اسکلت سلولی، شبکه اندوپلاسمی، دستگاه گلژی، لیزوزوم، پراکسی زوم‌ها، میتوکندری و ریبوزوم‌ها.
اسکلت سلولی
اسکلت سلولی ساختاری است از رشته‌های بلند که مانند داربست برای سلول می‌باشد و از پروتئین‌های مختلفی از جمله فیلامنتی و توبولار ساخته شده است. اسکلت سلولی چند عملکرد حیاتی و مهم از جمله تعیین شکل سلول، تقسیم سلولی دارد و به به سلول‌ها اجازه حرکت می‌دهد و مسیری را ایجاد می‌کند که حرکت مواد داخل سلول و اندامک‌ها را هدایت کند.
شبکه آندوپلاسمی
شبکه آندوپلاسمی جزء اندامک‌های سلولی است که مجموعه‌ای از کیسه‌ها و لوله‌های منشعب و باریک است. فضای آندوپلاسمی پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها را به غشای سلولی، لیزوزوم، دستگاه گلژی و هرجای بدن که نیاز باشد انتقال می‌دهد. دو نوع شبکه آندوپلاسمی وجود دارد که نوع زبر آن با ریبوزوم پوشیده شده است و حضور بیشتری در مجاورت هسته دارد. نوع صاف فاقد ریبوزوم است و دارای حفره می‌باشد در سلول‌هایی که متابولیسم چربی‌ها در آن انجام می‌شود، شبکه آندوپلاسمی بیشتر گسترش دارد.
دستگاه گلژی
دستگاه گلژی یکی از اندامک‌های سیتوپلاسم می‌باشد که به دو شکل متمرکز یا پراکنده وجود دارد و و محتوی لیپوپروتئین است و در ترشح و سنتز فعالیت دارد. دستگاه گلژی وزیکول‌های سلول را به قسمت‌های مختلف سلول منتقل می کند.
لیزوزوم
لیزوزوم کیسه‌ای غشایی است که دارای آنزیم‌های تجزیه کننده است و با استفاده از آنزیم‌های هیدرولیمک، مولکول‌های بزرگ را هضم و مواد زائد را تجزیه و حذف می‌کنند.
پراکسی زوم
پراکسی زوم‌ها اندامک‌هایی مستقل می‌باشند که در اطراف شبکه آندوپلاسمی صاف قرار دارند و برای سنتز آنزیم‌ها و پروتئین‌ها به شبکه آندوپلاسمی دانه دار نیاز دارند. پراکسی زوم‌ها اغلب در سلول‌های کلیه و کبد دیده می‌شوند.
میتوکندری
میتوکندری اندامکی در سلول است که وظیفه تنفس سلولی را به عهده دارد و باعث ذخیره انرژی شیمیایی مواد غذایی می‌گردد. میتوکندری از دو غشای خارجی و داخلی تشکیل شده است که فضای درون میتوکندری را به دو بخش فضای درون میتوکندری و فضای بین دوغشا تقسیم می‌کنند.
ریبوزوم‌ها
ریبوزوم اندامکی پیچیده از جنس RNA و پروتئین می‌باشد که وظیفه سنتز پروتئین‌ها را به عهده دارد. ریبوزوم از دو زیر واحد بزرگ و کوچک تشکیل شده است که جنسشان از پروتئین و یک زوج rRNA تشکیل شده است. ساختار و اندازه ریبوزوم‌ها متفاوت می‌باشد، اما وظیفه همه آنها یکی است.
موجودات تک سلولی‌ها و چند سلولی‌ها
تک سلولی‌ها : موجودات تک سلولی به موجودات زنده‌ای گفته می‌شود که تنها یک سلول دارند. مانند آغازیان و پروکاریوت‌ها.
چند سلولی : به موجوداتی که بیش از یک سلول دارند چند سلولی گفته می شود. مانند حیوانات و گیاهان.
انواع سلول
در حالت کلی دو نوع سلول وجود دارد :
- پروکاریوتی
- یوکاریوتی
پروکاریوت‌ها موجوداتی تک سلولی می‌باشند. این موجودات هسته ندارند و اندامک متصل به غشا در داخل آنها وجود ندارد. پروکاریوت‌ها به جای هسته دارای ناحیه نوکلوئیدی هستند و مواد ژنتیکی در آنها قرار دارد. در پروکاریوتی‌ها تولید مثل توسط تقسیم دوتایی است و آنها رشد می‌کنند، بزرگ می‌شوند و تقسیم می‌شوند.
یوکاریوت‌ها موجوداتی بزرگ و پیچیده و دارای هسته هستند. آغازیان، گیاهان، قارچ‌ها و حیوانات از دسته یوکاریوت‌ها می‌باشند. یوکاریوت‌ها حاوی DNA بوده و در یک یا چند مولکول به نام کروموزوم سازماندهی شده‌اند و اطلاعات ژنتیکی توسط کروموزوم‌ها حمل می‌شوند.
اندازه سلول‌ها
اندازه سلول‌های موجودات مختلف متفاوت است. اکثر باکتری‌ها قطری بین 1 تا 10 میکرومتر دارند اما کوچک‌ترین باکتری دارای قطر به اندازه 0/1 میکرومتر است که حدودا هزار برابر کوچک‌تر از یاخته‌های یوکاریوتی است. اندازه سلول‌های یوکاریوتی حدودا بین 10 تا 100 میکرومتر می‌باشد.
منابع
