سوءهاضمه

سوءهاضمه چیست ، تشخیص تا درمان

دُش‌گواری یا سوءهاضمه اصطلاحیست که برای توصیف علائم و نشانه‌های سوء هاضمه که علت مشخصی از نظر پزشکی هم ندارند ، استفاده می‌شود. برخی مطالعات انجام شده در این رابطه نشان می دهد سوزش معده و سوء هاضمه رابطه بسیار نزدیک با یکدیگر دارند اما مطالعات دیگری وجود دارد که این دو بیماری گوارشی را از یکدیگر تفکیک می نمایند. سوء هاضمه یا درد شکمی که بدون زخم عارضه‌ای رایج است و می‌تواند برای مدت زیادی طول بکشد،سوءهاضمه می‌تواند باعث علائم و نشانه‌هایی شود که به زخم گوارشی شباهت دارند، مانند سیری ، درد یا ناراحتی هایی در قسمت بالایی شکم که اغلب با نفخ ، آروغ و حالت تهوع یا ترش کردن همراه است ودردو حالت ساختمانی و عملکردی می‌باشد.

 معده قسمت گشادشده ای از لوله گوارش می‌باشد که از لحاظ آناتومیک چهارناحیه درآن قابل تشخیص می‌باشد: کارد یا (cardia) در محل اتصال به مری ، فوندس (fundus) یا طاق معده ، تنه معده (body) و پیلور (pylorus) یا باب المعده که در محل اتصال معده به دوازدهه قرار دارد. حجم معده در حدود ۱ تا ۵/۱ لیتر می‌باشد که در برخی افراد تا ۴ لیتر هم افزایش می‌یابد. مخاط معده دارای چین‌هایی طولی (rugae) است که صاف شدن این چین‌ها به اتساع معده کمک می‌کند. دیس ریتمی معده یا اختلال حرکتی معده ؛ معده دارای ۲ نوع حرکت تخلیه و تطابق است و اختلال در این امر باعث می‌شود هضم غذا چندساعت طول بکشد و سوءهاضمه رخ دهد. و علت دوم در افرادی که دارای سوءهاضمه هستند بحث گیرنده‌های معده آن‌هاست. آستانه تحریک شدن معده این افراد نسبت به درد ناشی از مواد غذایی و گاز کم است  و علت سوم میکروب هلیکوباکتر است که می‌تواند در جدار معده ایجاد التهاب کند ، دیگر میکروب ها هم در سیستم گوارش فوقانی می‌تواند عامل سوهاضمه باشند. مبتلایان به سوءهاضمه احساس ناراحتی شدید هنگام غذا خوردن یا بعد ازآن پیدا می‌کنند واز نظر پزشکی سوء هاضمه به احساس ناراحتی مبهم در شکم یا قفسه سینه گفته می‌شود که طی آن معده ، مری و روده کوچک فرد مبتلا درگیر می‌شود. درد شکمی بدون زخم که مدت زیادی طول می‌کشد و از طریق تغییرات شیوه‌ی زندگی کنترل نمی‌شود بلکه نیاز به معالجه داشته باشد. نوع درمانی که بیمار دریافت می‌کند به علائم و نشانه‌های بیماری وابسته‌ است. درمان ممکن است با تجویز دارو و رفتار درمانی ترکیبی باشد یا پزشک معالج ممکن است اصلاح شیوه زندگی و رژیم غذایی را به منظور کنترل دردهای شکمی بدون زخم ، تجویز نماید.

به رایج‌ترین علائم سوء هاضمه احساس سیری بیش از حد یا باد کردن شکم ، احساس ناخوشی (حالت تهوع) ، باد گلو ، بالا آمدن مایعات یا غذا به گلو (مری) میتوان اشاره کرد. عواملی که شدت سوءهاضمه یا درد شکمی بدون زخم را افزایش می‌دهند عبارتند از: مصرف بیش از اندازه کافئین یا الکل ، سیگار کشیدن ،مصرف داروهای خاص، مخصوصاً داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی NSAIDS مانند آسپرین و ایبوپروفن که می‌توانند باعث ایجاد مشکلات شکمی بشوند.

اصلاح رژیم غذایی یا تغییر رژیم غذایی و حتی نحوه‌ی غذا خوردن به کنترل علائم و نشانه‌های بیماری کمک می‌نماید.

سوء هاضمه به دو دسته تقسیم می شود :

۱- ساختمانی :

به دلیل ظاهری رأس سوءهاضمه ساختمانی ، غذاست در صورت ورود غذا به معده ، معده واکنش نشان می‌دهد چون معده یک موجود زنده است و احساس دارد، شرط اول خوب جویدن بعد انواع غذاهای مختلف مانند فلفل ، ترشی که معده ممکن است این غذاها را نتواند تحمل کند که بهترین راه حذف این نوع غذاها است.
زخم معده است که باعث سوء هاضمه می‌شود و ممکن است که بدون درد باشد و احتمالاً با باد گلو همراه می باشد و علت آن هم سیگار و قلیان است که درد را مخفی می‌کند.
اعضای که اطراف معده وجود دارد ممکن است که باعث سوءهاضمه شود مثل تخلیه کیسه صفرا یا بیماری های کلیوی یا تیروئید یا پاراتیروئیدیا
مهم ترین مسئله دارو ها است که باعث نفخ و ورم می‌شود و حتی ممکن است قرص آسپرین و یا متفورمین یا داروی چربی خون یا کلسیم که در این صورت باید فرم دارو را عوض کرد یا اگر می شود قطع کرد یا داروی محافظت با آن دارو را مصرف کرد 
سرطان ، که خوشبختانه بسیار شایع نیست و ۹۷ درصد سوء هاضمه ها خوش خیم است و فقط ۳درصد بدخیم ممکن است باشد و  در سن های بالای ۷۰ سال شایع می‌باشد که از سال قبل شروع شده و شخص را درگیر می‌کند .

۲- عملکردی

 توصیه‌های غذایی برای درمان دردهای شکمی مبهم عبارت است از:

• بیمار وعده‌های غذایی خود را درحجمی کمتر و در دفعات بیشتر میل کند. معده خالی می‌تواند در برخی مواقع سبب دردهای مبهم شکمی گردد. دربرخی مواقع ممکن است هیچ عاملی به جز اسید معده سبب احساس بیماری و درد نشده باشد. بیمارباید سعی کند معده خود را برای مدت طولانی خالی نگه ندارد و یک میان‌وعده کوچک نظیر یک یک تکه ازمیوه را مصرف کند. بیمار باید از حذف نمودن وعده‌های غذایی خود پرهیز کند، و همچنین از مصرف یکباره وعده‌های غذایی بزرگ و از پرخوری اجتناب نماید.بهترین راهکار درمصرف وعده‌های غذایی کوچکتر در دفعات بیشتر است.

• اگر به لاکتوز یا یک غذای خاص حساسیت دارید، از مصرف بیش از حد آن خودداری کنید.
• جویدن آرام و کامل غذا: بیمار باید فرصت کافی برای تناول غذا و خوردنی فرح بخش و آرام را در نظر بگیرد.
• اجتناب از دریافت بیش از حد هوا از طریق دهان: بسیاری از افراد توجهی به این مورد ندارد ، برای کاهش نفخ و تولید گاز از انجام فعالیت‌هایی که منجر به بلعیدن هوای مازاد می‌گردد، اجتناب کنید و فعالیت‌هایی مثل: سیگار کشیدن، با سرعت غذا خوردن، جویدن آدامس، نوشیدن از طریق نی، مصرف نوشابه‌های گازدار.
• اگربه لاکتوز یا یک غذای خاص حساسیت دارید،ازمصرف بیش از حد آن خودداری کنید.
• پرهیز از مصرف غذاهای محرک درد: برخی غذاها ممکن است سبب تحریک دردهای شکمی شوند مثل غذاهای ادویه‌ای و چرب، نوشیدنی‌های کربناته، کافئین و الکل.
• حفظ وضعیت عمودی پس از صرف یک وعده غذایی: بیماری که به مشکل سوء هاضمه و دردهای شکمی مبتلاست، نباید حداقل تا ۲ ساعت پس از صرف وعده غذایی دراز بکشد یا بخوابد.
• کاهش استرس روزانه واستفاده از تکنیک‌های کاهش استرس روزانه ، ممکن است به کنترل علایم و نشانه‌های بیمار کمک کند.

برخی راهکارها در این زمینه عبارت است از:

• یادگیری و تمرین تکنیک‌های ریلکسیشن : تکنیک‌های آرام بخش که می‌تواند شامل: ریلکسیشن، تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های ریلکس تراپی عضلانی و... باشند.
• مداومت در انجام فعالیت‌های مورد علاقه و آرام بخش، توصیه می‌شود بخشی از زمانمان را صرف فعالیت‌های مورد علاقه خود (مثل سرگرمی‌ها یا ورزش‌های مورد علاقه) کنید.
• فعالیت بدنی در اکثرروزهای هفته مثل ورزش و فعالیت بدنی ممکن است به کنترل سیگنال‌ها وعلایم بیماری کمک کند. به موازات شروع ورزش و فعالیت بدنی، باید توصیه‌های زیر را در نظرقرار داد: مشورت با پزشک معالج قبل از شروع ورزش ، باید قبل از شروع یک برنامه ورزشی یا فعالیت بدنی جدید، با پزشک معالجتان مشورت کنید.
• شروع ورزش را آسان بگیرید: برنامه ورزشی خود را به تدریج شروع کنید. یعنی ابتدا از فعالیت سبک و آسان شروع کنید و به تدریج آن را افزایش دهید.
• شناسایی عوامل استرس زای جاری در زندگی روزانه : بیمار باید عوامل استرس زای زندگی روزمره خود را بشناسد و توانایی مدیریت آن‌ها را پیدا کند. برای مثال اقداماتی مثل؛ ورزش (در صورتی که سالم باشد و پزشک منع ورزش نکرده باشد)، گوش دادن به موسیقی آرامش بخش، دعاکردن و ... می‌تواند به مقابله با استرس‌های روزانه افراد کمک نماید.

بیماری های گوارشی جدی ، که باعث سوء هاضمه میتواند باشد شامل موارد زیرهستند:

• سرطان معده
• بیماری رفلاکس اسید معده (از معده به مری)
• مشکلات لوزالمعده یا مسیر لوله های صفراوی
• زخم معده (زخم های ایجاد شده بر روی دیواره‌ی معده و مری دراثرباکتری هلیکوباکتر پیلوری)

 پزشک متخصص، سوء هاضمه را با بررسی سابقه و معاینه فیزیکی آغاز می‌کند. در صورت عدم وجود نشانه های خفیف مثل سن بالا، استفراغ خونی، استفراغ، کاهش وزن، مدفوع سیاه و قیری شکل، سابقه سرطان معده در خانواده و شروع حاد علائم معمولا نیاز به ارزیابی های بیشتر وجود نداشته و درمان به همراه رژیم غذایی توصیه می شود. در غیر این صورت ارزیابی های تشخیصی نیز ضروری خواهد بود.

اگر علایم زیر را تجربه می‌کنید فوراًبه پزشک مراجعه کنید یا اگر شماره تماس پزشک معالج خود را دارید سریع تماس بگیرید، علائم ماننداستفراغ خونی ، مدفوع تیره رنگ و قیری ، کوتاهی تنفس ،  دردی که به فک و گردن و بازویتان کشیده می‌شود.

پزشک متخصص داخلی و گوارش برای تشخیص سوء هاضمه اقدامات زیر را توصیه خواهد کرد :

1. تست های آزمایشگاهی برای بررسی آنمی یا اختلالات متابولیک
2. تست های تصویربرداری (اشعه ایکس یا سی تی اسکن) برای ارزیابی انسداد روده ای یا مشکلات دیگر
3. آندوسکوپی برای ارزیابی ناهنجاری های مجاری گوارشی فوقانی. در این روش برای تشخیص سوء هاضمه، یک نمونه بافتی نیز برای آنالیز بیشتر برداشته می شود.
4. تست مدفوع و تنفس برای بررسی عفونت هلیکوباکتر پیلوری؛ باکتری که موجب زخم های گوارشی می شود و عاملی برای سوء هاضمه است. تست هلیکوباکتر پیلوری بحث برانگیز است؛ زیرا مطالعات نشان می دهند که درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری به غیر از حالتی که موجب زخم گوارشی شده است، مزایای چندانی ندارد.

اگر تست های اولیه در تشخیص علت سوء هاضمه کمک کننده و مؤثر نباشند، پزشک معالج ممکن است تشخیص سوء هاضمه عملکردی را بدهد.

 متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی می‌تواند هربیماری یا عامل زمینه‌ای که باعث بروز علائم سوء هاضمه شود را شناسایی نماید. پزشک معالج شما ممکن است چند آزمایش خون و عکسبرداری از معده یا روده کوچک را برای شما تجویز نماید. همچنین ممکن است یک آزمایش آندوسکوپیبرایتان تجویز کند برای آن که بتواند داخل معده شما را با دقت بیشتری ببیند.

به خاطر اینکه در برخی شرایط این عارضه ممکن است علامتی از وجود بیماری گوارشی جدی در رابطه با سلامتی فرد همچون زخم معده یا سرطان معده باشد، لازم است به این علائم بیماری گوارشی با دقت توجه شود. پس به این ترتیب ممکن است نیاز به انجام آندوسکوپی برای تشخیص دقیق علت مشکل وجود داشته باشد و آندوسکوپی روشی است که با استفاده از آن درداخل بدن با یک آندوسکوپ مورد معاینه قرارمی گیرد.آندوسکوپ یک لوله قابل انعطاف نازک است که در انتهای آن یک منبع نور و یک دوربین وجود دارد. سوء هاضمه شدید می تواند باعث مشاهده مشکلات بلند مدت در بخش های مختلف سیستم گوارشی شود که برای مثال در این رابطه می توان از آسیب دیدن مسیر مری یا مسیر عبورغذا در شکم نام برد.

 درصورتی که سوء هاضمه در نتیجه سطح بالای اسید معده، زخم معده، رفلاکس اسیدی معده، تنگی مری، یا التهاب معده و روده ایجاد شده باشد پزشک ممکن است از داروهای کاهش دهنده سطح اسید معده همچون امپرازول (پریلوزک)، لانسوپرازول (پریواسید)، رابپرازول ، پنتوپرازول (پروتونیکس) ، یا نکسیوم برای بیمار استفاده کند و سایر داروهای سوء هاضمه به شرح زیر هستند :

• آنتی بیوتیک ها، در مواقعی کاربرد دارند که باکتری های هلیکوباکتر پیلوری باعث سوء هاضمه شده باشند.
• مهار کننده های پروتون پمپ (PPIs)، که می تواند سطح اسید معده را کاهش دهد. این مهار کننده ها در صورتی برای فرد تجویز می شود که سوء هاضمه همراه با سوزش معده باشد.
• داروهای ضد اسید معده (H2RAs)، که می تواند سطح اسید معده را کاهش دهد.
• پروکینتیک ها، که می توانند در مواردی که معده به آهستگی خالی می شود مفید و اثربخش باشند.
• داروهای ضد افسردگی و ضد تشویش، که می توانند ناراحتی ناشی از سوء هاضمه را با کم کردن احساس درد برای فرد تسکین دهند.

دکتر ویل استاد دانشکده پزشکی دانشگاه آریزونا بهترین درمان خانگی برای ناراحتی‌های معده را چای بابونه و نعناع فلفلی می‌داند .  نوشیدن شیر یا آب می‌تواند به کاهش سطح اسید معده کمک نماید .

 درمان بیماری گوارشی درمراحله اول بسیار راحت تر می باشد وبدین ترتیب بیمار دچار مشکلات بعدی نمی شود. توجه داشته باشید اگر دچار سوء هاضمه در بارداری هستید، هیچکدام از درمان های ذکر شده را بدون تجویز پزشک انجام ندهید.

 منابع 

• سوء هاضمه از ویکی‌پدیا
• سوءهاضمه از دکتر بابایی
• سوءهاضمه چیست ازهمشهری آنلاین
• علت و درمان قطعی سوء هاضمه چیست؟ از دکترصدرالدین 
• درمان سوءهاضمه چیست؟، علت و علائم از دکتر رضادوست
• کتاب بافت شناسی از دکتر سلیمانی راد

بازگشت به لیست