سرطان
هر یک از سلول‌ها مسئولیت خاصی را بر عهده دارند. در حالت نرمال سلول‌های بدن رشد کرده و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدیدی تشکیل شود، از طرف دیگر سلول های پیر که دیگر ناتوان شده‌اند مرده و جای خود را به سلول‌های جدید می‌دهند. سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های پیر و آسیب دیده به جای مردن، زنده مانده و بدون توقف تقسیم می‌شوند. قسمتی که دچار این اختلال می‌شود همان جایی است که سرطان از آنجا عود می‌کند. تکثیر این سلول‌ها بافتی را تشکیل می‌دهند که به تومور معروف هست. تومورها می‌توانند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند.
تومورهای خوش‌خیم می‌توانند رشد کرده و بزرگ شوند اما به سایر بخش‌های بدن سرایت نمی‌کنند و آنها را درگیر نمی‌سازند. این نوع تومورها غالبا پس از برداشته شدن با جراحی دوباره رشد نمی‌کنند. البته ناگفته نماند که تومورهای خوش‌خیم مغزی می‌توانند موجب مرگ شوند به همین علت درمان سرطان از هر نوع بسیار اهمیت دارد.
تومورهای بدخیم می‌توانند به بافت‌های مجاور گسترش یافته و وارد جریان خون شوند که این باعث می‌شود به وسیله گردش خون به نقاط دوردست بدن حرکت کنند و تومورهای جدیدی تشکیل دهند. سرطان با این نوع تومور گاهی بدون جراحی قابل درمان نیست و ممکن است بعد از جراحی شیمی درمانی نیاز باشد.
سرطان یکی از علل اصلی مرگ و میر در جهان است. بر اساس منبع معتبر سازمان جهانی بهداشت، سرطان تقریبا یک مورد از هر ۶ مرگ و میر در سال ۲۰۲۰ را به خود اختصاص داده است.
انواع سرطان
سرطان‌ها به خاطر ناحیه‌ای که در آن شروع می‌شوند و نوع سلولی که از آن ساخته شده‌اند نام گذاری می‌شوند. اگر به قسمت‌های دیگر بدن گسترش پیدا کند به عنوان مثال سرطانی که از ریه به کبد گسترش می‌یابد باید همچنان سرطان ریه نامیده شود.
همچنین چندین اصطلاح بالینی برای انواع خاصی از سرطان استفاده می‌شود:
کارسینوما: سرطانی است که از پوست یا بافت‌هایی که سایر اندام‌ها را پوشانده‌اند شروع می‌شود. مثل سرطان ریه و دستگاه گوارش یا سلول‌های سازنده‌ی غدد مثل سرطان پستان و سرطان تیروئید.
سارکوما: سارکوما، سرطان بافت‌های همبند می‌باشد مانند استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، غضروف‌ها، و رگ‌های خونی
لوسمی و لنفوما: لوسمی سرطان مغز استخوان است که سلول‌های خونی را ایجاد می‌کند و لنفوما سرطانی است که از سیستم ایمنی نشات می‌گیرد.
تا کنون بیش از ۲۰۰ نوع سرطان شناسایی شده است که تقسیم بندی آنها بر اساس نوع سلول‌های درگیر متفاوت است.
از انواع شایع سرطان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرطان ریه
- سرطان کبد
- سرطان خون
- سرطان مغز
- سرطان معده
- سرطان پوست
- سرطان پستان
- سرطان پانکراس
- سرطان استخوان
- سرطان پروستات
- سرطان دهانه رحم
- سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ)
- و...
علائم و نشانه‌های سرطان را بشناسیم
سرطان‌ها علائم یکسانی ندارند برای مثال علائم سرطان‌های بیضه و رحم کاملا متفاوت‌اند با این حال برخی علائم مشترک بین سرطان‌ها وجود دارد که به آنها اشاره می کنیم:
- تب
- سرفه کردن
- کاهش وزن
- عرق شبانه
- گرفتگی صدا
- ضعف عضلات
- درد استخوان‌ها
- خستگی مداوم
- تغییر رنگ ادرار
- درد شدید در معده
- وجود خون در مدفوع
توجه کنید که هیچ یک از موارد بالا را نمی‌توان تنها نشانه‌ی وجود سرطان دانست اما اگر همزمان چند مورد از موارد بالا در فردی رخ دهد باید به پزشک مراجعه کند.
علل و عوامل ایجاد سرطان
با اینکه هنوز علت بسیاری از سرطان‌ها مشخص نشده است اما به نظر می‌رسد شیوه‌ی زندگی در ایجاد سرطان موثر می‌باشد.
به طور کلی برخی از علل ایجاد سرطان که تا امروز شناخته شده شامل موارد زیر است:
- اضافه وزن
- مصرف الکل
- مصرف دخانیات
- رژیم غذایی ناسالم
- قرارگیری در معرض پرتوها
- هورمونهایی مانند استروژن
- عدم تحرک و فعالیت بدنی
- سابقه خانوادگی سرطان(نقش ژنتیک)
- قرار گرفتن زیاد در معرض نور خورشید
- سرطان‌زاهای بیولوژیکی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها
- وجود برخی بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت ب و اچ پی وی
- مواد سرطان‌زا فیزیکی مانند اشعه رادیواکتیو و اشعه ماوراء بنفش
- نزدیکی به مواد شیمیایی مانند بنزین، آزبست، آرسنیک و بسیاری از مواد شیمیایی دیگر
سرطان چگونه درمان می‌شود؟
درمان سرطان بستگی به نوع و مرحله آن دارد. در روش‌های درمانی سرطان، اگر بیماری در مراحل اولیه باشد درمان به صورت موضعی است و معمولا شامل استفاده از جراحی برای برداشتن توده سرطانی یا پرتو درمانی موضعی در ناحیه تومور است. اما اگر بیماری به مراحل بعدی پیشروی کرده باشد ممکن است یک روش درمانی یا ترکیبی از دو روش به منظور بهبودی وضعیت بیمار انجام شود. اگر چه ممکن است بیماران توالی درمانی یا پروتکل خاصی را برای سرطان خود دریافت نمایند اما اغلب درمان‌ها شامل موارد زیر است:
- جراحی: برداشتن تومور بدخیم در بیشتر موارد موجب پایان دادن به سرطان می‌شود. برداشتن تومور ممکن است تنها راه درمان باشد یا اینکه در ترکیب با دیگر روش‌های درمانی مانند شیمی درمانی یا پرتو درمانی به کار رود. در این روش، پزشک جراح برش‌های بزرگی در پوست، ماهیچه و گاهی در استخوان ایجاد می‌کند.
- پرتو درمانی: در پرتو درمانی پرتوهای پر انرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
- ایمونوتراپی: یا ایمنی درمانی که در آن از سیستم ایمنی و دفاعی خود بیمار برای مقابله با بیماری استفاده می‌کنند. سرطان می‌تواند در بدن شما زنده بماند زیرا سرطان از سلول‌های موجود در بدن به وجود آمده و سیستم ایمنی بدن آن را مهاجم تشخیص نمی‌دهد. ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن در تشخیص سرطان و مقابله با آن کمک می‌کند.
- شیمی درمانی: در شیمی درمانی داروهای از بین برنده سلول‌های سرطانی به بدن تزریق می‌شود. در این روش سرطان به صورت چشم گیری کوچک شده یا از بین می‌رود.
- هورمون درمانی: برخی از سرطان‌ها توسط هورمون‌های بدن تامین می‌شوند. هدف از روش هورمون درمانی، متوقف کردن تولید هورمونهایی است که عامل رشد سرطان هستند. این روش در سرطان‌های خاصی مثل سرطان سینه و پروستات انجام می‌گیرد.
عوارض درمان سرطان
در درمان سرطان مشکلات تغذیه ممکن است ایجاد شود. این درمان‌ها که موجب مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند می‌تواند موجب آسیب به سلول‌های سالم نیز بشوند. آسیب به سلول‌های سالم می‌تواند باعث بروز عوارضی شود مثل:
- تهوع
- جوش
- اسهال
- سردرد
- استفراغ
- یبوست
- نوروپاتی
- ریزش مو
- زخم دهان
- بی اشتهایی
- کاهش وزن
- افزایش وزن
- عدم تحمل لاکتوز
- مشکل نفس کشیدن
- گلودرد و مشکلات بلع
- تغییرات حس بویایی و چشایی
- ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
تغذیه بیماران سرطانی
- از مصرف غذاهای پر ادویه، شور، تند و یا ترش بپرهیزید.
- مصرف انواع غذاها به صورت آب‌پز و بخار‌پز توصیه می‌شود.
- از تخم مرغ در انواع غذاهای آب‌پز و کاملا پخته و یا بر روی سالادها استفاده نمایید.
- استفاده از سبزیجات خانواده سیر در غذای بیماران سرطانی در حد متعادل توصیه می‌شود.
- در طول روز ۶ تا ۸ لیوان آب و آبمیوه‌های طبیعی را در برنامه‌غذایی بیماران سرطانی قرار دهید.
- در طول روز از از غذاهای سرشار از پروتئین مثل شیر و تخم‌مرغ در رژیم غذایی بیماران سرطانی استفاده نمایید.
- از ادویه‌هایی نظیر زردچوبه، زنجبیل و دارچین در تغذیه‌های بیماران سرطانی در حد متعادل استفاده نمایید.
- در صورتی که بیمار به کم‌خونی مبتلا است به همراه وعده‌های غذایی از آبلیموی طبیعی و آب مرکبات استفاده نمایید.
- بهتر است به جای غلات تصفیه شده در رژیم غذایی بیماران سرطانی از غلات سبوس دار مثل سنگک استفاده نمایید.
- مصرف گوشت قرمز را در رژیم غذایی بیماران سرطانی محدود کرده و بیشتر از گوشت ماهی در غذاهای آنها استفاده کنید
- فراورده‌های لبنی پروبیوتیک یا کفیر را در تغذیه بیماران سرطانی بگنجانید، زیرا این مواد به عملکرد بهتر دستگاه گوارش در این بیماران کمک می‌کند.
- از مصرف انواع روغن‌های جامد در تغذیه بیماران سرطانی بپرهیزید، به جای آن از روغن‌های مایع (ترجیحا زیتون و یا کانولا) استفاده کنید.
- مصرف انواع پلوهای مخلوط با حبوبات نظیر عدس و لوبیا نسبت به مصرف برنج سفید در تغذیه بیماران سرطانی ارجحیت دارد.
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات قرمز رنگ مثل انگور قرمز، انار، خرمالو، گوجه‌فرنگی، کلم بنفش، هویج و... که رنگدانه‌های زیادی دارند در غذاهای بیماران سرطانی توصیه می‌شود.
- از مغزها و دانه‌هایی نظیر گردو، بادام، پسته، کنجد و... در برنامه غذایی بیمار سرطانی استفاده نمایید. می‌توانید این مواد را به صورت پودر شده به غذاهای آنان اضافه نمایید.
- مصرف قند و شکر را در رژیم غذایی بیماران سرطانی محدود نمایید، به جای این مواد می‌توانید از شیرینی‌های طبیعی مثل انجیر، توت خشک، کشمش و خرمای خشک استفاده نمایید.
- سعی کنید در طی روز ۳ وعده اصلی و ۳ وعده میان وعده در رژیم غذایی بیماران سرطانی قرار دهید، وعده‌های غذایی کم و دفعات زیاد برای این بیماران توصیه می‌شود.
- تهیه انواع جوانه‌های خانگی مثل جوانه گندم و ماش به صورت تازه و خشک شده یا آسیاب شده همراه با سالاد و یا انواع غذاها مثل سوپ و آش می‌توانید در تامین مواد مغذی غذای بیماران سرطانی می‌تواند مفید باشد.
در حین درمان چگونه به تغذیه خود برسیم؟
- از قبل مقداری غذا تهیه کنید و به اندازه هر وعده غذایی سهم‌بندی و خرید کنید.
- غذاهایی تهیه کنید که نیاز به پخت کم دارند یا اصلا نیاز به پختن ندارند مثل غذاهای آماده و غذاهای پخته شده آماده مصرف.
- یخچال و فریزر را با غذاهای سالم پر کنید اطمینان حاصل کنید که این موارد شامل مواردی است که شما حتی زمانی که احساس بیماری هم می‌کنید می‌توانید بخورید.
- از دوستان و خانواده خود بخواهید که به شما در خرید و پختن غذا در حین درمان کمک کند شاید یکی از دوستان بتواند برنامه تنظیم کند که شامل وظایفی است که هرکس باید انجام دهد و افرادی که باید این وظایف را انجام دهند.
در آخر ممکن است عوامل زیادی بخصوص عوارض شایع در تغذیه بیمار دخالت داشته باشد باید با توجه به همه‌ی این موارد رژیم غذایی سالم و مقوی برای بیمار در نظر گرفته شود.
منابع: