سوء تغذیه
سوء تغذیه نوعی بیماری است که بر اثر کمبود مواد مغذی و یا مصرف بیش از حد آن‌ها ایجاد می‌شود. وقتی فردی غذای خیلی کمی مصرف می‌کند یا از رژیم غذایی محدودی پیروی می‌کند یا اینکه بدن خود را از دستیابی به بعضی مواد غذایی محروم می‌کند دچار سوء تغذیه می‌شود. این مسئله زمینه را برای بروز مشکلات جدی در سلامتی از جمله کاهش رشد، مشکلات چشمی، دیابت و بیماری‌های قلبی فراهم می‌سازد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مربوط به تغذیه قحطی و کمبود غذایی لازم برای سوخت و ساز بدن است. بر پایه آمار سازمان بهداشت جهانی، سوء تغذیه بزرگ‌ترین عامل مرگ و میر کودکان است.
کمبود غذا اغلب به معنی پایین بودن کیفیت و ارزش غذایی تغذیه و مربوط به قیمت بالای غذا و فقر جوامع است. فرد مبتلا به سوء تغذیه ممکن است فاقد ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد ضروری بدن باشد که برای عملکرد آن لازم است. برخی از کمبودها می‌تواند مشکلات خاصی برای سلامتی ایجاد کند.
انواع سوء تغذیه عبارتند از :
- تغذیه کم‌تر از حد: این نوع از سوء تغذیه ناشی از دریافت نکردن مقدار کافی پروتئین، کالری و یا ریز مغذی هاست. این عارضه منجر به لاغری، کوتاه شدن قد بر اساس سن یا کوتولگی و کاهش وزن بر اساس سن می‌شود.
- تغذیه بیش از حد: مصرف بیش از حد گروهی از مواد مغذی مانند پروتئین، کالری یا چربی هم می‌تواند منجر به سوء تغذیه شود. این عارضه معمولا منجر به اضافه وزن یا چاقی می‌شود.
افرادی که دچار کمبود درشت مغذی‌ها هستند، احتمالا دچار سوء تغذیه از نوع کمبود ریز مغذی‌ها هم می‌شوند و در نتیجه این امر بر سطوح ویتامین و مواد معدنی هم تاثیر می‌گذارد. برخی از شایع‌ترین کمبودها و علائم عبارتند از:
- ویتامین D: باعث نرمی استخوان‌ها می‌شود.
- ویتامین A: باعث مشکلات بینایی مانند خشکی چشم و شب کوری می‌شود.
- روی: باعث توقف رشد، ریزش مو، از دست دادن اشتها، تاخیر در بهبود زخم‌ها و اسهال می‌شود.
- ید: باعث مشکلات رشد و نمو، بزرگ شدن غدد تیروئید و کاهش تولید هورمون تیروئید می‌شود.
- آهن: باعث کم خونی و اختلال در عملکرد مغز، مشکلات معده، مشکلات مربوط به تنظیم دمای بدن.
کواشیکور
کواشیکور نوع شدید از سوء تغذیه است که به دلیل کمبود پروتئین در رژیم غذایی ایجاد می‌شود. این کمبود باعث احتباس مایعات و بیرون‌زدگی شکم، عدم رشد کافی جسمی، ضعف و لاغری، علائم عصبی مانند بی‌قراری، پرخاشگری و یا بی احساسی می‌شود. همچنین می‌تواند سبب ایجاد بیماری‌هایی همچون کبد چرب، کم خونی، کاهش انسولین و کاهش اوره خون شود. از سوی دیگر بیماری ماراسموس که ناشی از کمبود شدید کالری است، منجر به هدر رفتن و کاهش قابل توجه چربی و عضله می‌شود.
علائم و نشانه‌های سوء تغذیه
علائم و نشانه‌های سوء تغذیه به نوع و میزان آن بستگی دارد. در اغلب موارد با لاغری مفرط خود را نشان می‌دهد، اما این علامت ظاهری آن است. علائم و نشانه‌های دیگر سوء تغذیه عبارتند از:
- از دست دادن چربی و توده عضلانی
- گونه‌های تو خالی و گودی چشم
- تاخیر در بهبود زخم
- افسردگی و اضطراب
- خشکی مو و پوست
- مشکلات باروری
- احساس ضعف
- مشکل در تمرکز
- تحریک پذیری
- کاهش وزن
- تورم معده
- کج خلقی
- بی‌قراری
- خستگی
دلایل به وجود آمدن سوء تغذیه
سوء تغذیه می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. دلایل احتمالی و شایع این مشکل به شرح زیر است:
- مصرف کم غذا
بعضی از افراد ممکن است به دلیل برخی بیماری‌ها یا کمبود موادغذایی دچار سوء تغذیه شوند. این موضوع می‌تواند در نتیجه موارد زیر اتفاق بیفتد:
- سرطان
- بیماری کبد
- مشکلات معده
- شرایط بهداشت روانی
- بی اشتهایی عصبی
- روان گسیختگی
- زوال عقل
- افسردگی
- مشکلات اجتماعی و حرکتی
- تنها زندگی کردن
- مهارت محدود پخت و پز
- نداشتن پول کافی برای صرف غذا
- قادر نبودن به بیرون از خانه رفتن
- دسترسی نداشتن به فروشگاه برای خرید مواد غذایی
- اختلالات گوارشی و شرایط معده
- بیماری سلیاک
- کولیت زخمی
- بیماری کرون
- اسهال مداوم و استفراغ
- اختلال مصرف الکل
مصرف زیاد الکل می‌تواند منجر به ورم معده و آسیب به پانکراس شود که باعث عدم هضم غذا و عدم جذب ویتامین‌ها و .. می‌شود.
فاکتورهای خطر برای سوء تغذیه
در جوامع پیشرفته، فاکتورهای خطر سوء تغذیه شامل موارد زیر می‌شود:
- کودکان
- افراد مسن
- افراد با درآمد پایین
- افراد مبتلا به بیماری مزمن
- افرادی که از نظر اجتماعی منزوی هستند.
- افرادی که در جذب مواد مغذی مشکل دارند.
تشخیص سوء تغذیه
اگر در 3 تا 6 ماه گذشته به طور ناخواسته وزن زیادی از دست داده‌اید و علائم دیگری از سوء تغذیه دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند با اندازه‌گیری وزن و قد و پرسش در مورد مشکلات پزشکی یا تغییرات اخیر در وزن یا اشتهای شما، بررسی کند که آیا شما در خطر سوء تغذیه هستید یا خیر. اگر تشخیص دهد که دچار سوء تغذیه هستید، ممکن است شما را به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مانند یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا در مورد درمان مشورت کنید.
متخصصان ممکن است موارد زیر را از فرد درخواست کنند:
- آزمایشات پر آلبومین، زیرا سوء تغذیه معمولا روی سطح این پروتئین تاثیر می‌گذارد.
- آزمایشات آلبومین، که ممکن است بیماری کبد یا کلیه را نشان دهد.
- آزمایش مواد مغذی خاص مانند آهن یا ویتامین‌ها
- آزمایش خون برای غربالگری و نظارت عمومی
درمان سوء تغذیه
در صورت تشخیص قطعی، یک برنامه درمانی برای بیمار مورد نیاز است. درمان این بیماری وابسته به شدت، دلیل و وجود بیماری‌های زمینه‌ای است. برنامه درمانی شامل موارد زیر است:
- بستری شدن در بیمارستان
- غربالگری و نظارت مداوم
- بررسی مشکلات دهان یا بلع
- پیشنهاد ظروف غذای جایگزین
- درمان علائم خاص، مانند حالت تهوع
- شروع به تدریج مصرف مواد مغذی طی چند روز
- تهیه‌ی یک برنامه‌ی غذایی، که ممکن است شامل مکمل‌ها باشد.
- دریافت برخی مواد مغذی مانند پتاسیم و کلسیم به صورت داخل وریدی
پیشگیری از سوء تغذیه
باید طیف وسیعی از مواد مغذی از انواع مختلف مواد غذایی دریافت کرد تا بتوان از ابتلا به سوء تغذیه جلوگیری کرد. بنابراین داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل مهم است.
یک رژیم غذایی سالم و متعادل شامل چهار گروه اصلی غذایی شامل موارد زیر است:
- میوه و سبزیجات حداقل 5 بار در روز
- شیر و غذاهای لبنی، مانند پنیر و ماست
- ماهی، گوشت، آجیل، لوبیا، تخم‌مرغ و سایر منابع غیر لبنی پروتئین
- نان، برنج، سیب‌زمینی، ماکارونی، غلات و سایر غذاهای حاوی نشاسته
اگر به دلیل بیماری خاصی به سوء تغذیه مبتلا شده‌اید، ممکن است نیازهای غذایی پیچیده‌تری وجود داشته باشد.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، سوء تغذیه به هر شکلی که باشد یک عامل اصلی در بروز بیماری و مرگ زود هنگام برای مادران و کودکان است. کمبود ریز مغذی‌ها شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی عامل یک سوم مرگ و میر اطفال است و به رشد سالم و زندگی مفید در طول عمر آسیب می‌رساند.
تحقیقات نشان می‌دهند که دو میلیارد نفر یا نزدیک به یک چهارم جمعیت جهان از سوء تغذیه رنج می‌برند و دو سوم این افراد در آسیا زندگی می‌کنند. در حالی که از بین بردن این معضل در سراسر جهان تنها به 11.8 میلیارد دلار هزینه نیاز دارد. یک سوم مرگ و میر کودکان قبل از 5 سالگی ناشی از سوء تغذیه می‌باشد. علاوه بر نشانه‌های ذکر شده، کبودی سریع بدن و حتی مشکلات دندانی از نشانه‌های فرعی آن است.
منابع:
