ذات‌الریه
ریه نیز مانند هر عضو دیگر بدن ممکن است عفونت کند. به این عفونت، ذات‌الریه یا سینه پهلو گفته می‌شود. ذات الریه عفونتی است که توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجادمی‌شود و با درگیر کردن یک یا هر دو ریه، کیسه‌های هوایی را ملتهب می‌کند. ممکن است کیسه‌های هوا یا آلوئول‌های ریه از مایع و چرک پر شده و باعث سرفه شدید همراه با خلط و چرک، تب و لرز و تنگی نفس شود. ذات الریه ویروسی و باکتریایی هر دو مسری هستند. این بدان معنی است که آن‌ها می‌توانند از طریق استنشاق قطرات معلق در هوا ناشی از عطسه یا سرفه از فردی به فرد دیگر سرایت کنند. این که ذات الریه چقدر جدی باشد به سن، سلامت کلی و علت عفونت بستگی دارد. شدت سینه پهلو می‌تواند از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغیر باشد. این بیماری برای نوزادان و کودکان خردسال، افراد بالای 65 سال و افرادی که مشکلات سلامتی یا سیستم ایمنی ضعیف دارند جدی‌تر است.
ذات الریه بر اساس مکان یا نحوه به دست آوردن آن طبقه بندی می‌شود:
پنومونی اکتسابی بیمارستانی: این نوع پنومونی باکتریایی در طول بستری شدن در بیمارستان به دست می‌آید. این می‌تواند جدی‌تر از انواع دیگر باشد، زیرا باکتری‌های درگیر ممکن است نسبت به آنتی بیوتیک‌ها مقاوم‌تر باشند.
پنومونی اکتسابی از جامعه: این به پنومونی اشاره دارد که خارج از یک محیط پزشکی یا سازمانی به دست می‌آید.
پنومونی مرتبط با ونتیلاتور: هنگامی که افرادی که از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کنند به ذات الریه مبتلا می‌شوند، به آن VAP می‌گویند.
پنومونی آسپیراسیون: استنشاق باکتری به ریه‌ها از طریق غذا، نوشیدنی یا بزاق می‌تواند باعث پنومونی آسپیراسیون شود. اگر مشکل بلع داشته باشید یا در اثر مصرف داروها، الکل یا سایر داروها بیش از حد آرام بخش باشید، احتمال بروز این مشکل بیشتر است.
علائم
علائم و نشانه‌های ذات الریه بسته به عواملی مانند نوع میکروب عامل عفونت و سن و سلامت کلی شما از خفیف تا شدید متفاوت است. علائم و نشانه‌های خفیف اغلب شبیه علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند، اما طولانی‌تر هستند.
علائم و نشانه‌های ذات الریه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس کم آوردن نفس (به خصوص در زمان تحرک)
- سرفه که ممکن است باعث خلط (مخاط) شود.
- درد قفسه سینه هنگام نفس کشیدن یا سرفه
- درد خنجری و تیز در قفسه سینه
- منگی (به خصوص در کهنسالان)
- سرفه با خلط زرد یا سبز یا خونی
- کبود شدن لب و ناخن
- تب حدود 40 درجه
- تنفس و نبض تند
- کاهش اشتها
- خستگی زیاد
- تعریق زیاد
- سردرد
- لرز
علل ایجاد ذات الریه
سینه پهلو عمدتاً به علت عفونت‌های ناشی از باکتری یا ویروس و معمولاً در موارد کمتر در اثر قارچ و انگل رخ می‌دهد. از عوامل ایجاد کننده ذات الریه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ذات الریه باکتریایی: این نوع شایع‌ترین نوع ذات الریه می‌باشد. معمولا جدی‌تر از ذات الریه ویروسی است و اغلب نیاز به مداخله پزشکی دارد. همچنین شایع‌ترین نوع ذات الریه باکتریایی، استرپتوکوک پنومونیه است و نوع‌های دیگر عبارتند از:
- لژیونلا پنوموفیلا: لژیونلاها باسیل‌های کوچک، هوازی و گرم منفی هستند که در آب‌هایی با درجه حرارت و PH گوناگون، مواد مغذی و اکسیژن توانایی زندگی دارند.
- هموفیلوس آنفولانزا: هموفیلوس آنفولانزا یک نوع باکتری است که می‌تواند انواع مختلفی از عفونت‌ها را در بدن ایجاد کند.
- مایکوپلاسما پنومونیه: مایکوپلاسماپنومونیه یکی از مهم‌ترین عوامل پنومونی آتی‌پیک بوده که در تمام سنین از طریق تنفس سبب آلودگی می‌شود. شدت واگیری در اماکنی نظیر خوابگاه‌های دانشجوئی، پادگان‌های نظامی و مدارس بدلیل وجود تراکم جمعیتی بیشتر و در افراد خانواده با آلودگی یکی از اعضاء بقیه نیز مبتلا می‌گردند.
ذات الریه ویروسی: نوعی عفونت بسیار رایج ریه است. علائم و شدت ذات الریه بسته به عوامل بسیاری مانند علت زمینه‌ای و همچنین سن و سلامت عمومی فرد می‌تواند بسیار متفاوت باشد. این بیماری می تواند توسط ویروس، باکتری یا قارچ ایجاد شود همچنین نوع ویروسی، در هوا منتقل می‌شود. یعنی می‌تواند از طریق عطسه یا سرفه منتقل شود.
از علائم شایع ذات الریه ویروسی عبارتند از:
- تب
- تاکی پنه
- خستگی
- تنگی نفس
- سرفه کردن
- از دست دادن اشتها
- ضعف و درد عضلانی
همچنین عفونت‌های ویروسی که می‌توانند باعث ذات الریه شوند عبارتند از:
- سرخک: سرخک یا سرخچه یک عفونت ویروسی است که از دستگاه تنفسی شروع می‌شود.
- آنفولانزا: آنفولانزا یا گریپ از دسته‌ی بیماری‌های واگیرداری است که توسط ویروس RNA ایجاد می‌شود. این بیماری معمولا به بدن پرندگان پستانداران سرایت می‌کند
- آبله مرغان: آبله مرغان از بیماری‌هایی است که واگیر دارد و ویروس واریسلا زوستر باعث ایجاد این بیماری می‌شود.
- کرونا ویروس: بیماری است که باعث بیماری تنفسی در افراد می‌شود و می‌تواند از فردی به فرد دیگر گسترش یابد.
- عفونت آدنوویروس: آدنوویروس ها ویروس‌های شایعی هستند که باعث ایجاد طیف وسیعی از بیماری‌ها می‌شوند. آن‌ها می‌توانند علائم شبیه سرماخوردگی، تب، گلودرد، برونشیت، ذات الریه، اسهال و چشم صورتی (التهاب ملتحمه) را ایجاد کنند.
- ویروس سنسیشیال تنفسی: ویروس سنسیشیال تنفسی یا ویروسRSV سبب بروز عفونت‌هایی می شود که ریه‌ها و مسیر تنفسی را درگیر می‌کند.
- راینو ویروس‌ها (سرماخوردگی): یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی است. این بیماری با آن که علائم آزار دهنده‌ای دارد، معمولا خطرناک نیست.
- عفونت متاپنومو ویروس انسانی: از طریق قطرات ترشحات تنفسی منتشر شده در هوا توسط افراد آلوده یا از طریق تماس با سطوح یا مواد آلوده به میکروب منتقل می شود.
- عفونت ویروس پارا آنفولانزا انسانی: ویروس‌های پارا آنفلوآنزا ویروس‌هایی با RNA تک رشته‌ای از خانواده پارامیکسوویریده هستند.
ذات الریه قارچی:
قارچ‌های ناشی از خاک یا مدفوع پرندگان می‌توانند باعث ذات الریه شوند. این نوع اغلب افرادی با سیستم ایمنی ضعیف را درگیر می‌کند.
نمونه‌هایی از قارچ‌هایی که می‌توانند باعث ذات الریه شوند عبارتند از :
- گونه‌های کریپتوکوکوس: بیماری قارچی فرصت طلبی است که به شکل ریوی و مغزی تظاهر می‌کند.
- گونه‌های هیستوپلاسموز: هیستوپلاسموز نوعی عفونت ریه است. در اثر استنشاق هاگ این قارچ ایجاد می شود. این هاگ‌ها در خاک و در فضولات خفاش ها و پرندگان یافت می‌شوند.
- پنوموسیستیس جیرووسی: نوعی قارچ مانند مخمر و یک ارگانیسم یوکاریوتی (یاخته دارای هسته سلولی) است که در انسان موجب بروز گونه‌ای عفونت ریوی به ویژه در افراد دچار ضعف ایمنی و مبتلایان به عفونت ایدز می‌شود.
چه افرادی مستعد ابتلا به ذات الریه هستند؟
- افراد سیگاری
- کودکان زیر 2 سال
- استفاده از برخی داروها
- افراد مسن بالای 65 سال
- افراد بستری در بیمارستان
- افرادی با سیستم ایمنی ضعیف
- مبتلایان به بیماری‌های مزمن مانند آسم
- افرادی که در معرض دود و مواد شیمیایی هستند.
- افرادی که اخیرا دچار عفونت تنفسی مانند آنفولانزا شده‌اند.
تشخیص ذات الریه
تشخیص ذات الریه ممکن است دشوار باشد زیرا علائم مشترک بسیاری با سایر بیماری‌ها مانند سرماخوردگی، برونشیت و آسم دارد. ممکن است پزشک بتواند با پرسش در مورد علائم موجود و معاینه فیزیکی که شامل گوش دادن به ریه‌ها با گوشی فشار دادن سینه و درخواست سرفه کردن، ذات الریه را تشخیص دهد. اما در برخی موارد ممکن است آزمایشات بیش‌تری نیاز باشد.
بسته به شدت علائم و خطر ابتلا به عوارض، پزشک ممکن است دستور یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را بدهد:
- سی تی اسکن: سی تی اسکن تصویر واضح و دقیق‌تری از ریه‌های شما ارائه می‌دهد.
- آزمایش خون: آزمایش خون عفونت موجود در قفسه سینه را مشخص کرده و عواملی که ممکن است باعث ایجاد ذات الریه شوند را شناسایی می‌کند.
- آزمایش خلط: پس از سرفه‌های عمیق، نمونه‌ای از مخاط جمع‌آوری شده و برای شناسایی علت عفونت مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
- برونکوسکوپی: با استفاده از دوربینی در انتهای یک لوله انعطاف پذیر که به آرامی به سمت گلو هدایت می‌شود و به داخل ریه‌های شما هدایت می‌شود، راه‌های هوایی ریه، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- اشعه ایکس قفسه سینه: اشعه ایکس التهاب موجود در قفسه سینه را نمایان کرده و پزشک را از محل و وسعت آن مطلع می‌سازد.
- نمونه‌برداری از مایع سینه: اگر پزشک مشکوک به وجود مایع در قفسه سینه باشد، با استفاده از سوزن، از بین دنده‌ها نمونه مایع را می‌گیرد.
- سنجش میزان اکسیژن خون: با استفاده از دستگاه پالس اکسیمتری میزان اکسیژن خون اندازه‌گیری می‌شود. سنسوری که روی یکی از انگشتان شما قرار می‌گیرد می‌تواند نشان دهد که آیا ریه‌های شما اکسیژن کافی را در جریان خون شما حرکت می‌دهند یا خیر.
درمان ذات الریه
درمان به نوع ذات الریه، شدت و سلامت عمومی بستگی دارد. بیشتر افراد به درمان پاسخ می‌یابند. ممکن است یک فرد جوان طی یک هفته پس از درمان، به حالت عادی برگردد. درمان ذات الریه شامل ریشه‌کن کردن عامل عفونی و جلوگیری از بروز عوارض جدی بیماری است. به طور کلی درمان قطعی ذات الریه با مراجعه به‌موقع به پزشک و مصرف دوره‌ی کامل دارو امکان پذیر است و فرد بدون مواجهه با عوارض این بیماری بهبودی کامل را به دست می‌آورد.
پس از تشخیص داروهای گوناگونی تجویز می‌شود. درمان اصلی ذات الریه، مصرف آنتی بیوتیک می‌باشد. اما در صورتی‌که بیماری با شدت بیشتر رخ دهد، ممکن است بستری شدن در بیمارستان برای تحت نظر قرار دادن سطح اکسیژن خون و سرعت تنفس نیاز باشد.
داروهای موثر در درمان ذات الریه عبارتند از:
- آنتی بیوتیک‌ها: آنتی بیوتیک‌های خوراکی می‌توانند اکثر موارد ذات الریه باکتریایی را درمان کنند. داروهای آنتی بیوتیک روی ویروس‌ها اثر نمی‌کنند. در برخی موارد، پزشک ممکن است یک ضد ویروس تجویز کند.
- ضد سرفه‌ها: داروهای ضد سرفه در فرد مبتلا به ذات الریه استفاده می‌شود تا بیمار بتواند استراحت کند. سرفه به دلیل شدت زیاد خروج نفس موجب خروج خلط‌های عفونی از ریه می‌گردد.
علاوه بر دارو درمانی و دوره مصرف کامل آن‌ها، انجام کارهای زیر می‌تواند به درمان سریع‌تر کمک کند:
- رعایت بهداشت فردی
- استراحت کامل در منزل
- نوشیدن مایعات کامل برای رقیق کردن خلط
- بخور و افزایش رطوبت هوا برای پاکسازی ریه
- خودداری کردن از سیگار کشدن و در معرض دود و آلودگی قرار گرفتن
عوارض ذات الریه
ممکن است ذات الریه در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف یا بیماری مزمن مانند دیابت دارند عوارضی ایجاد کند.
- باکتری در جریان خون: باکتری‌های ایجاد شده از عفونت ذات الریه ممکن است به جریان خون سرایت کرده و منجر به کاهش خطرناک فشارخون و در برخی افراد نارسایی اندام شود.
- آبسه ریه: اگر در یکی از حفره‌های ریه چرک ایجاد شود، آبسه تشکیل می‌شود.
- اختلال در تنفس: در صورت شدیدتر شدن بیماری ممکن است در نفس کشیدن و دریافت اکسیژن کافی دچار مشکل شوید.
- مرگ: در برخی موارد نادر ممکن است ذات الریه کشنده باشد.
- وخیم شدن شرایط مزمن: در صورت داشتن بیماری خاصی، ذات الریه می‌تواند آن را تشدید کند.
- افیوژن پلوری: در صورت درمان نشدن ذات الریه، ممکن است در اطراف ریه‌ها پلور ایجاد شود که به آن افیوژن پلوری می‌گویند. این مایع ممکن عفونی بوده و نیاز به تخلیه داشته باشد.
جلوگیری از ذات الریه
در بسیاری از موارد ذات الریه قابل پیشگیری است. برای پیشگیری از ذات الریه موارد زیر می‌تواند موثر باشند:
- تزریق واکسن: یکی از راه‌های اصلی پیشگیری از ذات الریه تزریق واکسن می‌باشد. دو واکسن پرونار 13 و پنوموواکس 23 از واکسن‌های اصلی مقابله با این بیماری می‌باشند.
- پرهیز از سیگار کشیدن: کشیدن سیگار ریه فرد را مستعد ابتلا به عفونت می‌کند. پس سیگار کشیدن را ترک کنید.
- تقویت سیستم ایمنی: داشتن شیوه زندگی سالم و تقویت سیستم ایمنی به پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری به همه افراد کمک می‌کند.
- رعایت بهداشت فردی: برای محافظت از خود در برابر عفونت‌های تنفسی که گاهی منجر به ذات الریه می‌شود، دست‌ها را به طور مرتب شسته و ضد عفونی کنید.
منابع:
