سیستم عصبی

دستگاه عصبی یا سیستم عصبی Nervous System در بدن جانوران به هماهنگی فعالیت‌های ماهیچه‌ها می‌پردازد و بر اعضای مختلف بدن نظارت می‌کند و باعث ایجاد و توقّف ورودی‌های مربوط به حواس مختلف می‌شود. دستگاه عصبی عبارت است از مغز، نخاع، دستگاه‌های حسی و تمامی اعصابی که این اندام‌ها را به دیگر مناطق بدن وصل می‌کنند. این اندام‌ها به همراه یکدیگر مسئول کنترل بدن و ارتباط بین نقاط مختلف آن می‌باشند. مغز و نخاع مرکز کنترل دستگاه عصبی مرکزی (CNS) شناخته می‌شود را تشکیل می‌دهند. وظیفه کنترل اعمال بدن برعهده‌ی دو سامانه‌‌ی عصبی و غده‌ای درونی می‌باشد که سامانه‌ی عصبی، از یاخته‌های عصبی و یاخته‌های کمکی تشکیل شده‌است. اعصاب وابران در دستگاه عصبی محیطی، اطلاعات را از مرکز کنترل به سمت عضلات، غدد و اندام‌ها برده و عملکرد آن‌ها را تنظیم می‌کنند. دستگاه عصبی، با ساختار و کار ویژه‌ای که دارد، درجهت ایجاد هماهنگی بین اعمال سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن تمایز و تکامل یافته‌است. خواص ویژهٔ آن عبارت‌ است از تأثیرپذیری نسبت به محرک‌های خارجی، ایجاد یک جریان عصبی که نمایانگر تأثیر محرک است، هدایت جریان عصبی از یک نقطه دستگاه به نقطه‌ی دیگر و انتقال آن از یک واحد عصبی به یک واحد دیگر است. دستگاه عصبی مرکزی از دو قسمت مغز و نخاع (medulla spinalis) تشکیل شده‌است. مغز در داخل حفره جمجمه‌ای و نخاع در داخل حفره نخاعی جای دارد و توسط ستون مهره‌ها حفاظت می‌شود. هم مغز و هم نخاع در داخل پوششی به نام مننژ قرار دارند و مایع مغزی نخاعی نیز فضای بین پرده‌های مننژ را پر کرده‌است.
عصب شناسی به شاخه‌ی پزشکی گفته می‌شود که بیماری‌های عصبی را مدیریت می‌کند. پزشکانی که بیماری‌های سیستم عصبی را درمان می‌کنند، عصب شناس یا متخصص مغز واعصاب می‌گویند. برخی از متخصصان مغز و اعصاب سکته های حاد و آنوریسم مغزی را با استفاده از تکنیک‌های اندوواسکولار درمان می کنند.

دستگاه عصبی مرکزی : از مغز و نخاع تشکیل شده‌است و دستگاه عصبی محیطی : از ۱۲جفت رشته‌های عصبی مغزی و ۳۱ جفت رشته‌های عصبی نخاع تشکیل شده‌است که مغز و نخاع را به سایر قسمت‌های بدن ارتباط می‌دهند.  دستگاه عصبی محیطی شامل دو بخش اصلی حسی و حرکتی است.

سامانه ی عصبی به دو بخش تقسیم شده است :

دستگاه عصبی پیکری: بخش ارادی سامانه‌ی عصبی است و به ماهیچه‌های اسکلتی و همچنین ماهیچه‌ی زبان عصب‌دهی می‌کند. برخی از فعالیت‌ها در این دستگاه همچون انعکاس‌های نخاعی، غیرارادی‌اند.
سامانه عصبی خودگردان یا خودمختار: سامانه‌ی عصبی کاملاً غیرارادی است که بر اعمال اندام درونی بدن، غده‌ها و … نظارت دارد همچنین بر فعالیت ماهیچه‌های اسکلتی بدن هم دخالت دارد و شامل دو گروه رشته‌های عصبی سمپاتیک و رشته‌های عصبی پاراسمپاتیک می‌باشد که حالت پایدار بدن را حفظ می‌کنند.

سامانهٔ عصبی سه وظیفه اصلی دارد: دریافت پیام‌های حواس، ترکیب داده‌ها و اعمال حرکات.

اعصاب مغزی :  اعصاب مغزی ۱۲ جفت می‌باشد

• زوج ۱: عصب بویایی (olfactory nerve)
• زوج ۲: عصب بینایی (optical nerve)
• زوج۳: عصب فرعی (اکسسوری) (accessory nerve)
• زوج ۴: عصب قرقره‌ای (تروکلئار) (trochlear nerve)
• زوج ۵: عصب سه‌قلو (تریجمینال) (trigeminal nerve)
• زوج ۶: عصب اشتیاقی (ابدوسنس) (abducens nerve)
• زوج ۷: عصب چهره‌ای یا عصب فاشیال (facial nerve)
• زوج ۸: عصب واگ (عصب جمجمه‌ای دهم) (vagus nerve)
• زوج ۹: عصب زیرزبانی (هیپوگلوسال) (hypoglossal nerve)
• زوج ۱۰: عصب حرکتی چشم (اوکولوموتور) (oculomotor nerve)
• زوج ۱۱: عصب تعادلی شنوایی (وستیبولوکوکلئار) (vestibulocochlear nerve)
• زوج ۱۲: عصب زبانی - حلقی (گلوسوفارینژیال) (glossopharyngeal nerve)

• اعصاب نخاعی :  در انسان‌ها ۳۱ جفت عصب نخاعی وجود دارد.
• اعصاب خاجی (sacral nerves): این اعصاب ۵ جفت می‌باشند که از S۱ تا S۵ نامگذاری می‌شوند.
• یک جفت عصب دنبالچه‌ای (کوکسیژیال، Coccygeal) که از بین مهره اول و دوم دنبالچه‌ای خارج می‌شود.
• اعصاب گردنی (cervical nerves): این اعصاب ۸ جفت هستند که از C۱ تا C۸ نامگذاری شده‌اند. اولین زوج از بین استخوان پس‌سری (occipital bone) و مهره اطلس خارج می‌شود.

بخش‌های دستگاه عصبی :

• مغز
• نخاع
• اعصاب
• نورون‌ها
• بافت عصبی
• اندام‌های حسی
• مایع مغزی نخاعی

شاخه‌های دستگاه عصبی :

• دستگاه عصبی محیطی
• دستگاه عصبی پیکری
• دستگاه عصبی روده‌ای
• دستگاه عصبی مرکزی
• دستگاه عصبی خودمختار

اصلی ترین مورد از وظایف سیستم عصبی ، دریافت اطلاعات و ایجاد پاسخ به یک محرک معین است. اطلاعات و پاسخ می‌تواند ساده ، ضعیف یا پیچیده باشد.به عنوان مثال، هنگامی‌ که یک جسم داغ با دست لمس می‌شود، دمای آن به سرعت به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌شود و پاسخ آن یک بازتاب فوری در برداشتن دست از طریق عملکرد عضلات اسکلتی است.چند مورد از این دست حوادث همچنین می‌تواند منجر به شکل گیری یادگیری شود و حافظه طولانی مدت رمزگذاری شده و به عنوان یک سری از اتصالات عصبی در مغز ایجاد شود.از طرف دیگر، اطلاعات دریافتی محرکی است که می‌تواند احساس نوشیدنی سرد در یک روز گرم باشد، جایی که بدن با احساس لذت به آن پاسخ می‌دهد.این پاسخ از طریق فعالیت عصبی در قسمت‌های مختلف بدن بیان می‌شود. از طرف دیگر این طیف، محرک می‌تواند غیرمستقیم باشد، مانند صدای خش خش برگ‌ها در یک جنگل آرام که نشانگر حرکت آرام حیوانات بر روی آن‌ها است.

عمل هماهنگی از جمله وظایف سیستم عصبی، نتیجه‌ی عبور مقادیر زیادی از اطلاعات حسی از درون دستگاه عصبی مرکزی در هر زمان می‌باشد.

سيستم عصبی محيطی :

• بخش حركتی (motor)
• بخش حسی (sensory)

بخش حرکتی :

1–اتونوم يا خودمختار: شامل نواحي از سيستم عصبي مركزي مي باشد كه كنترل اندام هاي احشايي را بر عهده دارد.

2 – سوماتيك : شامل نواحي از سيستم عصبی مركزی كنترل كننده عضلات اسكلتی و فيبرهايی است كه اطلاعات را از مغز به عضله اسكلتی و مفاصل (بخش پيكری) بدن منتقل می‌كند.

بخش حسی :

1 _ بخش حسی سوماتيك : اطلاعات حسی را از پوست ، عضله اسكلتی ، مفاصل و...می‌آورد.

2 _ بخش حسی ويسرال : اطلاعات حسی را از احشاء مثل دستگاه گوارش، دستگاه قلب و عروق و... می‌آورد.

شباهت های سيستم عصبی و هورمونی : 

كنترل ، هماهنگی و تنظيم سيستم‌های مختلف و ايجاد و نگهداری هوموستاز

تفاوت های سيستم عصبی و هورمونی :

1 - سرعت انتقال پيام 2 - نحوه انتقال پيام 3 - مدت اثر سيگنال 4 - ميانجی های مورد استفاده

موارد زیر وظایفی است که سیستم عصبی انسان آن را عهده‌دار است:

تنظیم ضربان قلب و ریتم تنفسی

سازگاری با شرایط محیطی و پیرامون

کنترل و نظارت دقیق بر متابولیسم سلولی

برقراری ارتباط با سایر موجودات زنده (هم نوعان و همزیستان)

ایجاد احساسات مختلف (گرسنگی – تشنگی – خطر – شادی – ناراحتی و….)

و…

ساختارهای مرکزی مغز شامل غده هیپوتالاموس ، تالاموس ، غده هیپوفیز است.

دستگاه عصبی مرکزی:

مغز

لوب پیشانی (Frontal Lobe)

لوب پس سری (Occipital Lobe)

لوب گیجگاهی (Temporal Lobe)

 لوب آهیانه‌ای (Parietal Lobe)

علائم اختلالات سیستم عصبی :

• نقص درتکلم
• اختلال ذهنی
• سفتی عضلات
• سردردهای متغیر
• لرزش اندام، تشنج
• از دست دادن حافظه
• عدم هماهنگی حرکتی
• ازدست دادن بینایی یا دوبینی
• بروز مداوم یا ناگهانی سردرد
• ضعف یا از بین رفتن قدرت عضلانی
• از دست دادن احساس یا سوزن سوزن شدن
• کمردرد که به پاها، انگشتان پا یا سایر قسمت‌های بدن منشر می‌یابد

منابع :

• سیستم عصبی از پزشکت
• دستگاه عصبی از ویکی‌پدیا
• وظایف سیستم عصبی بدن از دکتر جباری
• آناتومی سیستم عصبی بدن از مرکز تخصصی مغز و اعصاب

بازگشت به لیست