گلیسیرین
گلیسیرین یک الکل قندی است که به دلیل دارا بودن پیوند هیدروژنی با هر نسبتی در آب و اتانول حل می‌شود، ولی در دیگر حلال‌ها بسیار کم محلول است و معمولا در صنایع شوینده، آرایشی، غذایی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. نام شیمیایی این ماده الکل تری هیدروکسی می‌باشد که به صورت مایعی بی‌رنگ تا قهوه‌ای، بدون بو، چسبناک، با مزه شیرین است و در دو نوع طبیعی و مصنوعی یافت می‌شود. این ماده را می‌توان از طریق تخمیر قند یا به صورت مصنوعی از پروپیلن (روش تخمیر قند)، هیدرولیز (تجزیه مولکول‌های ترکیبات شیمیایی پیچیده کووالانسی در واکنش با آب) و از چربی گیاهی یا حیوانی به دست آورد. گلیسیرین همواره از آن دسته محصولاتی بوده است که برای زیبایی و جوانسازی بخشی از پوست انسان به کار رفته است.
این ماده برای اولین بار در سال 1779 میلادی توسط شیمیدان سوئدی، کارل ویلهلم شیله کشف شد، که آن را "اصل شیرین چربی" نامگذاری کرد. در ادامه و سال 1811، توسط میشل شورول که اهل فرانسه بود گلیسیرین نامیده شد. گلیسیرین که امروزه گلیسریل نیز نامیده می‌شود در طبیعت بیشتر به صورت ترکیب با اسیدهای چرب است که چربی را می‌سازد. همچنین گلیسیرین در رده درمانی عوامل موضعی پوستی قرار دارد و اشکال دارویی آن لوسیون و شیاف می‌باشد.
ساختار
گلیسیرین با توجه به واکنش یکی از دو نوع الکل اصلی، یک مولکول پروکایرال است. ساختار مولکولی و شیمیایی این ترکیب شیمیایی را در شکل زیر می‌توان مشاهده کرد:
|
فرمول مولکولی |
C3H8O3 |
|
جرم مولی |
92.094 گرم بر مول |
|
چگالی |
1.261 گرم بر سانتی‌متر مکعب |
|
نقطه ذوب |
17.8درجه سانتی‌گراد |
|
نقطه جوش |
290 درجه سانتی‌گراد |
|
حلالیت |
کاملا محلول در آب |
انواع گلیسیرین
گلیسرین‌ها بر اساس منبع خود در سه دسته قرار می گیرند:
گلیسیرین گیاهی:
این نوع، از چربی‌های موجود در گیاهان موسوم به تری‌گلیسیرید به دست می‌آید. برای تهیه این گلیسیرین از روغن گیاهانی مثل خرما، نخل، نارگیل و سویا استفاده می‌شود. محصول به دست آمده یک مایع بدون بو و شیرین است.
گلیسیرین حیوانی:
این نوع را از چربی طبیعی حیوانات استخراج می‌کنند. در این روش، در نتیجه واکنش چربی حیوانی با هیدروکسید سدیم و طی واکنش صابونی شدن، این ماده به عنوان محصول جانبی به دست می‌آید.
گلیسیرین سنتزی:
روش سنتزی به تولید با کمک مواد اولیه شیمیایی است. برای انجام این کار از واکنش کلراسیون پروپیلن برای تهیه گلیسیرین استفاده می‌شود.
کاربردهای گلیسیرین
گلیسیرین یکی از مهم‌ترین موادهایی می‌باشد که چه در صنعت و چه در مصارف خانگی کاربرد بسیاری دارد.
چند مورد از کاربردهای گلیسیرین در صنایع و محصولات عبارتند از:
- صنعت داروسازی:
گلیسیرین به دلیل خواص منحصر به فرد، ماده مهمی در صنعت داروسازی می‌باشد و کاربردهای بسیاری در تهیه فرمولاسیون دارویی از جمله داروهای خوراکی، تزریقی، موضعی و داروهای چشم و گوش دارد. از این ماده برای انواع داروها و پمادها به جز سوختگی‌های درجه سه تایید شده است. همچنین گلیسیرین در شیاف‌هایی به کار می‌رود که جهت پیشگیری از یبوست تجویز می‌شوند.
- صنایع غذایی:
گلیسیرین خوراکی در صنایع غذایی و نوشیدنی به عنوان حلال، شیرین کننده و نگه دارنده عمل می‌کند و به طور معمول در تولید عصاره‌های چای، قهوه، زنجبیل و سایر سبزیجات کاربرد دارد. همچنین به عنوان نرم کننده در نان، گوشت، پنیر، کیک و شکلات استفاده می‌شود.
- محصولات بهداشتی و آرایشی:
گلیسیرین به صورت گسترده در تولید محصولات مراقبت از مو، صابون‌ها، شامپوها و کرم‌های آرایشی برای ایجاد صافی، نرمی و یک دستی استفاده می‌شود. این ماده به عنوان سومین ماده‌ی پر کاربرد در محصولات آرایشی بعد از آب و رایحه‌ها می‌باشد. معمولا این ترکیب را می‌توان در کرم‌های زیر چشم، رژ لب‌ها، رنگ موها، صابون‌ها، مواد شوینده و... مشاهده کرد.
- صنعت کاغذ:
یکی از مهم‌ترین کاربردهای گلیسیرین در صنعت کاغذ، چاپ کردن و تولید کاغذهای دفتر می‌باشد. در صنایع تولید کاغذ این ماده به عنوان پلاستی سایزر و روان‌کننده استفاده می‌شود.
- محصولات ضد یخ:
به دلیل نقطه‌ی انجماد پایین این ترکیب، گلیسرول اولین ضد یخ مورد استفاده در رادیاتور ماشین‌ها به حساب می‌آید و در ترکیب تمامی ضد یخ‌ها گلیسیرین وجود دارد.
- مواد منفجره:
گلیسیرین یکی از مواد اولیه در تولید مواد منفجره مانند دینامیت می‌باشد. نیتروگلیسیرین از مخلوط کردن و واکنش بین گلیسرول، اسید نیتریک و اسید سولفوریک ایجاد می‌شود. این ماده‌ی روغنی وقتی در معرض حرارت قرار بگیرد منفجر می‌شود.
مضرات مخرب گلیسیرین
در صورت استفاده صحیح، گلیسیرین هیچ ضرری برای بدن انسان ندارد اما در صورت استفاده نادرست باعث به وجود آمدن مشکلاتی می‌شود که این مشکلات عبارتند از:
- اگر به طور ناگهانی یا اتفاقی گلیسیرین بلعیده شود باعث بروز مشکلاتی از جمله سردرد، استفراغ و حالت تهوع می‌شود.
- اگر به شکل وریدی استفاده شود باعث ایجاد اختلال در گلبول‌های قرمز بدن می‌شود و حتی ممکن است از بین ببرد.
- اگر این ماده با چشم برخورد داشته باشد ممکن است مشکلات اساسی و آسیب‌های جدی برای چشم ایجاد کند.
- در افرادی که به روغن پالم یا نارگیل حساس هستند، گلیسیرین گیاهی ممکن است واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند.
گلیسیرین نوعی ماده الکلی است که قابل احتراق می‌باشد و اگر در معرض مستقیم نور خورشید قرار بگیرد ممکن است آتش‌سوزی رخ دهد. گاهی اوقات دلیل اصلی آتش‌سوزی برخی از کارخانه‌ها، وجود گلیسیرین است.
منابع:
